Eirini Miari est photographe à l’École française d’Athènes. Elle travaille à la fois au service des Archives et à la Direction des Études. Son activité principale est de prendre des photographies. C’est pourquoi elle se rend régulièrement sur les sites archéologiques où l’École française est active, mais aussi dans les musées et apothèques dépendant des Éphories des antiquités locales, afin de rassembler du matériel photographique pour les publications de l’École. Elle est également impliquée dans le processus de montage d’expositions qui puisent dans les riches archives photographiques de l’École ou d’autres types de fonds, comme les archives Émile Gilliéron (également ici). Eirini a récemment participé à la préparation de l’exposition « L’Olympisme. Une invention moderne, un héritage antique » organisée par le Musée du Louvre, en partenariat avec l’École française d’Athènes. Nous lui avons donc demandé de nous faire part de ses impressions sur sa contribution à ce projet.
Quel est votre rôle dans le montage de l’exposition Olympisme ?
Une partie de mon travail a consisté à photographier les pièces exposées qui étaient aussi destinées à figurer dans le catalogue. L’autre, à photographier des objets pour enrichir les supports visuels présentés dans les salles. En collaboration avec Christina Mitsopoulou, commissaire de l’exposition, et Marie Stahl, responsable du service des Archives, nous avons photographié de nombreux objets qui seront exposés au Louvre, dont beaucoup provenant de la collection Gilliéron, afin que leurs reproductions puissent être incluses dans le catalogue de l’exposition. J’ai ainsi photographié des coupes, des objets de la collection du sculpteur Konstantinos Dimitriadis ou encore des estampages d’inscriptions delphiques en lien avec les Jeux Olympiques. La séance photo s’est faite en intérieur : la manière dont les objets sont photographiés dépend du degré de réflexion de la lumière par leur matériau. Par exemple, le métal doit être traité différemment de la céramique, car sa surface est beaucoup plus lisse et crée donc plus de reflets. Nous devons donc réajuster le flash de studio chaque fois que le sujet change afin d’éliminer ces reflets. Contrairement à l’éclairage fixe, les flashs de studio permettent un contrôle total de la lumière et c’est ce qui me conduit à travailler systématiquement de cette manière.
Nous nous sommes également rendues dans la zone humide de Marathon (vers Kopilatirio) afin de mettre en regard la photographie du lieu actuel et le décor figurant sur la coupe Bréal. Ce dernier, qui s’inspire du paysage de Marathon, représente un paysage marécageux avec des oiseaux aquatiques et d’autres en vol. L’objectif de Michel Bréal, l’homme à l’origine de la version moderne du marathon, était de mettre en valeur cette particularité du paysage, qui a joué un rôle déterminant dans la défaite des Perses face aux Grecs. Christina et moi avons pris plusieurs photos qui vont agrémenter la salle où sera exposée la coupe (prêt exceptionnel de la Fondation Stavros Niarchos (SNF)). Nous avons commencé très tôt le matin pour profiter cette » heure dorée « , lorsque le soleil vient de se lever. Plus tard dans la journée, le soleil est à la verticale et éclaire le paysage d’une façon qui fait paraître les photos plates. La prise de vue en extérieur est toujours plus simple car, contrairement à l’intérieur, notre objectif est toujours d’avoir le plus de lumière possible.
Outre cette séance photo spéciale, j’ai été concernée par un autre aspect qui est la numérisation. On nous a envoyé de nombreux documents, photographies anciennes, affiches, carnets de notes, etc. qui n’avaient pas vocation à faire partie de l’exposition tels quels, mais plutôt à accompagner les objets exposés ou à être publiés dans le catalogue sous leur forme numérisée. Jusqu’au format A3, on numérise à l’aide d’un scanner. Mais les documents les plus grands ou plus délicats, comme les dessins au fusain et les affiches, sont photographiés. Pour cela, nous avons utilisé un tableau magnétique sur lequel nous fixions à chaque fois le document à photographier.
Nous procédons ensuite à l’editing photographique, un stade très important si l’on considère que ces pièces d’archives et ces photographies datent du XIXe siècle. Ce travail a duré plusieurs mois. Le matériel a été rassemblé progressivement, toujours en collaboration avec les services des expositions et des publications du Louvre à qui nous fournissions les documents finaux sur la base des spécifications qu’ils définissaient à chaque fois.
Quelle est la plus grande difficulté que vous avez rencontrée dans ce projet et quelle est la plus grande satisfaction qu’il vous a apportée?
Même si certains aspects, comme la numérisation, étaient plus monotones, j’ai été fascinée par la découverte de toutes ces histoires qui se cachent derrière les objets. J’ai sans cesse appris des choses nouvelles. Pour moi, malgré les difficultés liées aux conditions météorologiques, la reconstitution que nous avons faite à Marathon a vraiment été un moment unique. J’ai également été impressionnée par la photo d’un modèle prenant la pose du discobole et par les histoires connexes que m’ont racontées Christina et les autres archéologues qui sont venus nous rendre visite. L’histoire racontée par tous ces objets est fascinante et j’ai hâte de découvrir ce que sera l’exposition !
Η Ειρήνη Μιάρη, είναι φωτογράφος στη Γαλλική Σχολή Αθηνών και υπάγεται ταυτόχρονα στο τμήμα Αρχείων και στη Διεύθυνση Σπουδών. Η κύρια απασχόληση της είναι οι φωτογραφίσεις. Γι’ αυτό το λόγο ταξιδεύει συχνά στις αρχαιολογικές θέσεις όπου δραστηριοποιείται η Γαλλική Σχολή, καθώς και στις τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων, με σκοπό να συλλέξει φωτογραφικό υλικό για τις εκδόσεις της Γαλλικής Σχολής. Ακόμα, ασχολείται με εκθέσεις που αξιοποιούν το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Γαλλικής Σχολής ή και άλλου είδους αρχεία όπως το αρχείο Emile Gilliéron (κι εδώ). Η Ειρήνη συμμετείχε πρόσφατα στην προετοιμασία της έκθεσης «Ολυμπισμός. Μια σύγχρονη εφεύρεση, μια αρχαία κληρονομιά» που διοργανώνεται από το Μουσείο του Λούβρου, σε συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών. Της ζητήσαμε, ως εκ τούτου, να μοιραστεί τις εντυπώσεις της σχετικά με τη συνεισφορά της στο έργο αυτό.
Ποιος είναι ο ρόλος σας στην έκθεση Ολυμπισμός;
Το ένα κομμάτι της δουλειάς μου αφορούσε τη φωτογράφηση των εκθεμάτων που θα μπουν στον κατάλογο της έκθεσης. Το δεύτερο ήταν η φωτογράφηση αντικειμένων για τον εμπλουτισμό του εποπτικού υλικού της έκθεσης. Σε συνεργασία με τη Χριστίνα Μητσοπούλου, επιμελήτρια της έκθεσης και τη Marie Stahl, υπεύθυνη τμήματος των Αρχείων, φωτογραφήσαμε πολλά αντικείμενα της συλλογής Gilliéron και όχι μόνο, που θα εκτεθούν στο Λούβρο, ώστε οι φωτογραφίες τους να μπουν στον κατάλογο της έκθεσης. Ενδεικτικά, φωτογράφησα κύπελλα, αντικείμενα της συλλογής του γλύπτη Κωνσταντίνου Δημητριάδη και κάποια έκτυπα επιγραφών από τους Δελφούς που πλαισιώνουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Η φωτογράφηση έγινε σε εσωτερικό χώρο: Ο τρόπος που φωτογραφίζονται τα αντικείμενα εξαρτάται από το βαθμό που το υλικό τους αντανακλά το φως. Για παράδειγμα, το μέταλλο χρειάζεται διαφορετικό χειρισμό από τα κεραμικά γιατί η επιφάνειά του είναι πολύ περισσότερο λεία και άρα δημιουργεί περισσότερες «γυαλάδες». Γι’ αυτό χρειάζεται να αναπροσαρμόζουμε τον εξοπλισμό των στούντιο φλας κάθε φορά που αλλάζει το αντικείμενο, ώστε να εξαλείψουμε αυτές τις γυαλάδες. Σε αντίθεση με τον σταθερό φωτισμό, τα στούντιο φλας σου επιτρέπουν έναν απόλυτο έλεγχο του φωτός και γι’ αυτό επιλέγω να δουλεύω πάντα με αυτόν τον τρόπο.
Ακόμα, επισκεφθήκαμε τον υδροβιότοπο του Μαραθώνα (περιοχή του Κωπηλατηρίου) με σκοπό να κάνουμε μία φωτογραφική αντιπαραβολή ως προς τον διάκοσμο του κυπέλλου Bréal. Το κύπελλο φέρει την παράσταση ενός βαλτώδους τοπίου με κάποια υδρόβια πουλιά και άλλα που πετούν, και είναι εμπνευσμένο από το τοπίο του Μαραθώνα. Στόχος του Michel Bréal, του εμπνευστή του σύγχρονου αθλήματος του μαραθωνίου δρόμου, ήταν να αναδείξει αυτή την ιδιαιτερότητα του τοπίου, που είχε αποφασιστική συμβολή στην ήττα των Περσών από τους Έλληνες. Με τη Χριστίνα τραβήξαμε διάφορες φωτογραφίες, για να πλαισιωθεί το κύπελλο με εποπτικό υλικό. Η φωτογραφία που θα κοσμεί τον χώρο έκθεσης του κυπέλλου (δάνειο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ)). Ξεκινήσαμε πολύ νωρίς το πρωί για να προλάβουμε τη λεγόμενη «χρυσή ώρα», όταν ο ήλιος έχει μόλις ανατείλει. Αργότερα μέσα στη μέρα ο ήλιος είναι αρκετά ψηλά και φωτίζει κατακόρυφα το τοπίο με αποτέλεσμα οι φωτογραφίες να φαίνονται επίπεδες. Η φωτογράφηση σε εξωτερικό χώρο είναι πάντα πιο απλή γιατί, σε αντίθεση με τον εσωτερικό χώρο, στόχος μας είναι πάντα να κυνηγάμε το φως.
Πέρα από αυτή την ειδική φωτογράφηση, ένα άλλο κομμάτι που με απασχόλησε ήταν οι ψηφιοποιήσεις εγγράφων. Ήρθαν εδώ πολλές παλιές φωτογραφίες, αφίσες, σημειωματάρια κ.α. που δεν θα μπουν σαν φυσικά αντικείμενα στην έκθεση, αλλά θα χρησιμοποιηθούν ως υλικό που συνοδεύει τα αντικείμενα ή θα δημοσιευτούν στον κατάλογο. Τα κομμάτια μεγέθους έως Α3 τα ψηφιοποιούμε με scanner. Όσα όμως είναι μεγαλύτερα ή πιο ευαίσθητα, όπως τα σχέδια από κάρβουνο και οι αφίσες, φωτογραφίζονται. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήσαμε έναν μαγνητικό πίνακα πάνω στον οποίο στερεωνόταν κάθε φορά το έγγραφο προς φωτογράφηση.
Μετά ακολουθεί η επεξεργασία, με προγράμματα επεξεργασίας, η οποία είναι πολύ σημαντική αν αναλογιστεί κανείς ότι τα συγκεκριμένα αρχεία και φωτογραφίες είναι του 19ου αιώνα. Η δουλειά αυτή διήρκησε κάποιους μήνες και το υλικό συγκεντρώθηκε σταδιακά, πάντα σε συνεργασία με το τμήμα Εκθέσεων και το τμήμα Εκδόσεων του Λούβρου. Εμείς τους παρείχαμε τα τελικά αρχεία με βάση τις προδιαγραφές που μας όριζαν κάθε φορά.
Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε σε αυτό το έργο και ποια είναι αντίστοιχα η μεγαλύτερη ικανοποίηση που σας έδωσε;
Πέραν κάποιων πιο μονότονων πλευρών, όπως η ψηφιοποίηση, το πιο σημαντικό που έχω αποκομίσει από όλη αυτή τη δουλειά, είναι το να μάθω τις συναρπαστικές ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα αντικείμενα. Κάθε φορά μου αποκαλύπτονταν καινούργια πράγματα. Θεωρώ μοναδική την αναπαράσταση που κάναμε στο Μαραθώνα, αν και ήταν σίγουρα η πιο δύσκολη λόγω των καιρικών συνθηκών. Επίσης, εντυπωσιάστηκα με τη φωτογραφία ενός φωτομοντέλου που αναπαριστά το δισκοβόλο και τις σχετικές ιστορίες που άκουσα από τη Χριστίνα και από τους υπόλοιπους αρχαιολόγους που ήρθαν να μας επισκεφτούν. Η ιστορία που ξετυλίχτηκε μέσα από όλα αυτά τα αντικείμενα είναι συναρπαστική και περιμένω με ανυπομονησία να δω την κατεύθυνση που πήρε και η ίδια η έκθεση.
(* Précision des commissaires de l’exposition : nous précisons que cette photographie a été prise pour les besoins de la scénographie de l’exposition et qu’elle a un caractère purement décoratif et symbolique. Il ne s’agit pas d’une documentation scientifique du paléoenvironnement naturel de la plaine de Marathon en 490 av. J.C. La documentation photographique de la zone humide moderne de la région du club d’aviron de Schinias est mise en regard avec la frise décorative inventée pour la coupe Bréal, réalisée à Paris en 1895. L’observation et l’identification par un botaniste des plantes représentée serait une initiative intéressante pour l’avenir.)
(* Διευκρίνιση των επιμελητών της έκθεσης: Προσδιορίζουμε ότι η φωτογράφηση αυτή έγινε για τις ανάγκες της σκηνογραφίας της έκθεσης, και έχει καθαρά διακοσμητικό και συμβολικό χαρακτήρα. ΔΕΝ πρόκειται για επιστημονική τεκμηρίωση του φυσικού παλαιοπεριβάλλοντος της πεδιάδας του Μαραθώνα του 490 π.Χ. Η φωτογραφική τεκμηρίωση του σύγχρονου υδροβιότοπου της περιοχής του κωπηλατηρίου του Σχοινιά αντιπαραβάλλεται στην επίσης επινοημένη διακοσμητική ζώνη του κυπέλου Bréal, που φιλοτεχνήθηκε στο Παρίσι το 1895. Η παρατήρηση και ταύτιση των φυτών της παράστασης από βοτανολόγο θα ήταν μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία, για το μέλλον).