Vassiliki Fazou est restauratrice de livres et de papier à la bibliothèque de l’École française d’Athènes. Au-delà des ouvrages de la bibliothèque, elle s’occupe également des archives de l’École française qui comprennent des photographies, des dessins, des plans, des coupes ou encore des carnets de fouilles. Elle remet en état les documents anciens et contemporains afin qu’ils puissent être utilisés par les lecteurs de la bibliothèque. Vasso a récemment participé à l’exposition « Olympisme. Une invention moderne, un héritage antique » organisée par le Musée du Louvre en collaboration avec l’École française d’Athènes, et nous lui avons demandé de nous parler de sa contribution à ce projet.
Η Βασιλική Φαζού, είναι συντηρήτρια βιβλίου και χαρτιού στη βιβλιοθήκη της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Εκτός από το υλικό της βιβλιοθήκης, ασχολείται με το Αρχείο της Γαλλικής Σχολής όπου υπάρχει φωτογραφικό υλικό, επίπεδα έργα, σχέδια, κατόψεις και ημερολόγια ανασκαφών. Συντηρεί τόσο παλαιό όσο και σύγχρονο υλικό, με σκοπό να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους επισκέπτες της βιβλιοθήκης. Η Βάσω ασχολήθηκε πρόσφατα με την τρέχουσα έκθεση «Ολυμπισμός. Μια σύγχρονη εφεύρεση, μια αρχαία κληρονομιά» που διοργανώνεται από το Μουσείο του Λούβρου, σε συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, και της ζητήσαμε να μας μιλήσει για τη δική της συμβολή σε αυτό το έργο.
Quel est votre rôle dans le montage de l’exposition Olympisme ?
J’ai participé à la restauration, mais surtout au conditionnement de la collection Émile Gilliéron (également ici), c’est-à-dire des dessins, quelques manuscrits, des calendriers, des cartes postales, des « affiches » pour les Jeux olympiques de 1896 à différents stades et même des fusains. Gilliéron avait pour habitude d’expérimenter avec des techniques mixtes et de nombreux matériaux. Certains d’entre eux sont très particuliers et doivent être traités différemment. Par exemple, le fusain se détache facilement, tandis que la gélatine, ce support peu habituel constitué de membranes translucides d’origine animale sur lesquelles on peint, est d’une extrême fragilité.
Une première étape de mon travail consiste à vérifier l’état des œuvres pour voir si elles peuvent être exposées. Il faut ensuite les préparer : certaines doivent être renforcées ou retouchées, tandis que les plus fragiles doivent être mises dans des enveloppes spéciales. Il y a un emballage particulier pour le transport : les enveloppes sont placées dans de grandes boîtes avec des fiches décrivant leur état et des instructions pour leur manipulation. Ainsi, une fois arrivées à destination, elles pourront être maniées en toute sécurité par les personnes chargées de les placer dans les vitrines.
Outre l’emballage pour le transport, j’ai également travaillé à la création de pochettes transparentes dans lesquelles nous avons placé des objets très délicats qui seront exposés avec cette protection afin que personne ne puisse les toucher à mains nues. Outre le fait que certaines œuvres sont extrêmement fragiles, les doigts laissent toujours divers résidus sur les objets, ce qu’il est préférable d’éviter.
Si un objet est très endommagé, je dois le restaurer et le renforcer afin de limiter sa détérioration et de lui permettre de voyager en toute sécurité. Pour cela, j’utilise du papier japonais et des adhésifs non toxiques. Nos interventions, en particulier pour ce qui est de la restauration du papier, doivent toujours être réversibles et visibles. Réversibles pour que nous puissions toujours remettre l’objet dans son état d’origine, et visibles pour les éléments étrangers soient visibles aux yeux de tous.
Quelle est la plus grande difficulté que vous avez rencontrée dans ce projet et quelle est la plus grande satisfaction qu’il vous a apportée?
Ma profession me permet d’être au contact direct du matériel que je restaure. Celui-ci est très intéressant car il est notamment pictural. Gilliéron est un grand artiste. Pour moi, ses œuvres les plus impressionnantes, bien que je ne les aie pas restaurées moi-même (celles auxquelles je pense n’ont pas encore été restaurées et c’est l’atelier Art Gnomon qui avait la charge d’autres œuvres d’inspiration minoenne), sont certaines de ses grandes aquarelles qui sont des copies de fresques de Knossos. Il y avait aussi quelques copies de statues à grande échelle réalisées au fusain sur papier (restaurées par Athens Art Conservation).
Le plus grand défi pour moi a été cette très belle collection de gélatines de Gilliéron. Il s’agit d’un matériau rare, extrêmement délicat et fragile, avec lequel je n’avais jamais travaillé auparavant. C’est pourquoi nous avons procédé de manière très prudente, en essayant de fixer les parties détachées avec de fines bandes de papier japonais et en les plaçant dans des pochettes avec l’intention de les étudier ultérieurement. Quelques échantillons de cette collection seront exposés au Louvre.
Ποιος είναι ο ρόλος σας στην έκθεση Ολυμπισμός;
Ασχολήθηκα εν μέρει με τη συντήρηση και κυρίως τη συσκευασία της συλλογής του Émile Gilliéron (κι εδώ), δηλαδή με σχέδια, κάποια χειρόγραφα, ημερολόγια, καρτ ποστάλ, «αφίσες» για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 σε διάφορα στάδια και ακόμα έργα με κάρβουνο. Γενικά, ο Gilliéron πειραματιζόταν με πολλά διαφορετικά υλικά και μεικτές τεχνικές. Κάποια υλικά είναι πιο ιδιαίτερα, δεν τα αντιμετωπίζεις με τον ίδιο τρόπο, όπως ας πούμε το κάρβουνο που φεύγει εύκολα, ή μια πολύ ωραία συλλογή με ζελατίνες του Gilliéron, αποτελούμενη από επιζωγραφισμένες ημιδιάφανες ζωικές μεμβράνες.
Ένα πρώτο στάδιο της δουλειάς μου είναι ο έλεγχος της κατάστασης των έργων για να διαπιστωθεί αν μπορούν να εκτεθούν. Έπειτα, πρέπει να προετοιμαστούν για την τοποθέτηση τους, αν υπάρχουν κάποια προβλήματα να γίνουν κάποιες ενισχύσεις ή διορθώσεις, τα πιο εύθραυστα να μπουν σε φακέλους. Η συσκευασία για τη μεταφορά είναι ειδική. Οι φάκελοι μπαίνουν στη συνέχεια σε μεγάλα κουτιά μαζί με δελτία που περιγράφουν την κατάσταση τους, καθώς και οδηγίες για τη μεταχείριση τους. Έτσι, όταν φτάσουν στον προορισμό τους, οι άνθρωποι που θα αναλάβουν να τα τοποθετήσουν στις προθήκες θα ξέρουν πώς να τα χειριστούν με ασφάλεια.
Εκτός από τη συσκευασία για τη μεταφορά, ασχολήθηκα και με την κατασκευή διάφανων φακέλων μέσα στους οποίους τοποθετήσαμε πολύ ευαίσθητα αντικείμενα τα οποία θα εκτεθούν έτσι, μαζί με το φάκελο, προκειμένου να μην τα ακουμπήσει κάποιος με γυμνά χέρια. Πέρα από το ότι κάποια έργα είναι εξαιρετικά εύθρυπτα, τα χέρια αφήνουν διάφορα υπολείμματα στα αντικείμενα που είναι καλό να αποφεύγονται.
Αν κάποιο αντικείμενο είναι αρκετά κατεστραμμένο, πρέπει να κάνω κάποιες διαδικασίες αποκατάστασης και ενίσχυσης που θα σταματήσουν τη φθορά και θα του επιτρέψουν να ταξιδέψει με ασφάλεια. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιώ ιαπωνικό χαρτί, και μη τοξικές κόλλες. Οι επεμβάσεις που κάνουμε, ειδικά στη συντήρηση του χαρτιού, πρέπει να είναι αναστρέψιμες και ορατές. Αναστρέψιμες για να μπορούμε πάντα να επαναφέρουμε το αντικείμενο στην αρχική του κατάσταση και ορατές ώστε να μπορεί οποιοσδήποτε να διαχωρίσει οπτικά τα ξένα στοιχεία.
Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε σε αυτό το έργο και ποια είναι αντίστοιχα η μεγαλύτερη ικανοποίηση που σας έδωσε;
Λόγω του επαγγέλματός μου, έχω την ευκαιρία να έρχομαι σε άμεση επαφή με το υλικό που συντηρώ. Το συγκεκριμένο υλικό είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον γιατί εκτός των άλλων είναι και ζωγραφικό. Ο Gilliéron είναι σπουδαίος καλλιτέχνης. Τα πιο εντυπωσιακά του έργα για μένα, αν και δεν τα συντήρησα (τα συγκεκριμένα δεν έχουν ακόμη συντηρηθεί, άλλα της μινωικής τέχνης έγιναν από το εργαστήριο Art Gnomon), ήταν κάποιες μεγάλες του ακουαρέλες που αποτελούν αντίγραφα τοιχογραφιών από τη Κνωσό. Επίσης, και κάποια αντίγραφα αγαλμάτων μεγάλων διαστάσεων με κάρβουνο σε χαρτί (συντηρήθηκαν από το Athens Art Conservation).
Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα ήταν αυτή η πολύ ωραία συλλογή με ζελατίνες του Gilliéron. Πρόκειται για ένα υπερβολικά ευαίσθητο, εύθρυπτο υλικό που δεν είχα ξαναδουλέψει. Γι’ αυτό το λόγο κινηθήκαμε πολύ συντηρητικά, προσπάθησα να στερεώσω τα αποσχισμένα τμήματα με λεπτές λωρίδες ιαπωνικού χαρτιού και τα βάλαμε σε κάποιες θήκες με σκοπό να μελετηθούν σε δεύτερο χρόνο. Κάποια δείγματα αυτής της συλλογής θα εκτεθούν στο Λούβρο.
L’Arrivée du vainqueur de la course de Marathon, 1906. Épreuve de carte postale des Jeux Olympiques intercalaires de 1906. Dessin préparatoire, encre sur gélatine H. 16,8 ; l. 24 cm Inscription : ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ (« Nous avons vaincu ») Athènes, collection particulière Émile Gaston Gilliéron, FamGILL_Louvre2024.05
Η άφιξη του νικητή του Μαραθωνίου Δρόμου, 1906, προσχέδιο καρτ ποστάλ της Μεσολυμπιάδας του 1906 Προπαρασκευαστικό σχέδιο, μελάνι σε ζελατίνη Υ. 16,8; Μ. 24 cm Επιγραφή: ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ (« Nous avons vaincu ») Αθήνα, ιδιωτική συλλογή Émile Gaston Gilliéron, FamGILL_Louvre2024.05