Musée Olympique de Thessalonique, Canthare, trophée pour l’épreuve du marathon, Mésolympiade de 1906
Ολυμπιακό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Κάνθαρος, κύπελλο του μαραθωνίου δρόμου, Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες Αθηνών, 1906
©Christina Mitsopoulou
Aristophanis Konstantatos est responsable de la restauration à l’École française d’Athènes depuis 1994. Il gère le matériel archéologique issu des fouilles et destiné à la restauration et la publication, les projets d’anastylose, les questions d’autorisations inhérentes et les études préliminaires pour le compte de l’École française. Dernièrement, il a participé à l’exposition « Olympisme. Une invention moderne, un héritage antique » organisée par le Musée du Louvre, en collaboration avec l’École française d’Athènes, et nous lui avons demandé de nous parler de son expérience.
Quel est votre rôle dans le montage de l’exposition Olympisme ?
En tant que restaurateur, j’ai accompagné les objets exposés d’Athènes à Paris. Qu’il soit archéologique ou non, le matériel exposé dans toute exposition est délicat et ancien. Traditionnellement, c’est le restaurateur qui connaît les fragilités des objets, les manie et les nettoie, et comme c’est lui qui les a restaurés, il sait les manipuler et les toucher. Il est donc logique qu’il soit responsable de leur accompagnement. Pour être transportés, les objets sont placés dans des supports sculptés en mousse placés dans des caisses spéciales. Mais il peut y avoir des dommages causés par les vibrations durant le transport et c’est le restaurateur qui est en mesure d’intervenir pour les corriger. Il remplit également avant et après le transport des fiches d’état de conservation qui permettent de déterminer les responsabilités en cas d’incident. En plus des pièces appartenant à l’École française, j’ai également accompagné quelques objets appartenant à des organismes privés. Mes responsabilités consistent donc, de manière générale, à coordonner l’organisation et la gestion des objets qui voyageront. Une grosse partie du travail consiste à obtenir les autorisations nécessaires à l’exportation des objets exposés. Les objets qui font partie du patrimoine culturel doivent obligatoirement être accompagnés d’un document officiel lorsqu’ils voyagent à l’étranger. Il faut donc constituer une liste de tous les objets à exporter, qui est ensuite soumise au ministère de la Culture grec.
Quel est le processus que vous suivez à votre arrivée au Louvre ?
Tout d’abord, en raison de la différence de température et d’humidité entre Athènes et Paris, il est important d’atténuer le choc auquel les objets sont soumis. C’est pourquoi nous les laissons dans leurs caisses pendant douze à vingt-quatre heures pour leur permettre de s’habituer aux nouvelles conditions environnementales.
Ensuite, pendant deux jours, l’espace d’exposition se transforme en laboratoire : sur de grandes tables, en présence de la restauratrice du Louvre, on ouvre les caisses et on vérifie l’état de conservation des objets, c’est-à-dire s’ils sont bien arrivés à destination dans l’état où ils se trouvaient avant d’être mis en caisses pour le transport.
Vient ensuite la mise en place des objets dans les vitrines : ce processus prend du temps car il nécessite la présence de toutes les personnes concernées par l’exposition et les objets exposés : les conservateurs, les accompagnateurs des objets, les responsables de l’exposition et le conservateur du département des Antiquités grecques, étrusques et romaines du Louvre.
La mise en place de l’objet dans la vitrine par le restaurateur ne se fait pas selon des critères stylistiques (c’est le rôle du muséologue, de l’architecte, etc.). Le rôle du restaurateur est plutôt de s’assurer que les objets sont placés en toute sécurité dans les vitrines, avec les supports et accessoires nécessaires pour les garder intacts.
Quelle est la plus grande difficulté que vous avez rencontrée dans ce projet et quelle est la plus grande satisfaction qu’il vous a apportée?
La réponse est la même pour les deux questions : le facteur humain. Le projet en lui-même comporte de nombreux défis et les relations humaines peuvent être impactées négativement face à la pression. Mais à la fin, lorsque que tout est bien en place comme il faut et que nous profitons du résultat, c’est la meilleure récompense qui soit. Et lorsque nous collaborons tous ensemble, cette joie est démultipliée.
O Αριστοφάνης Κωνσταντάτος είναι υπεύθυνος συντήρησης στη Γαλλική Σχολή Αθηνών από το 1994. Διαχειρίζεται το αρχαιολογικό υλικό που βγαίνει από τις ανασκαφές και προορίζεται για συντήρηση και δημοσίευση, έργα αναστήλωσης, θέματα αδειοδότησης εργασιών συντήρησης, και επίσης μελέτες συντήρησης και αναστήλωσης για λογαριασμό της Γαλλικής Σχολής. Το τελευταίο διάστημα ασχολήθηκε με την έκθεση «Ολυμπισμός. Μια σύγχρονη εφεύρεση, μια αρχαία κληρονομιά» που διοργανώνεται από το Μουσείο του Λούβρου, σε συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, και του ζητήσαμε να μας διηγηθεί την εμπειρία του.
Ποιος είναι ο ρόλος σας στην έκθεση Ολυμπισμός;
Ως συντηρητής συνόδευσα τα αντικείμενα που θα εκτεθούν, από την Αθήνα στο Παρίσι. Κάθε φορά που γίνεται μια έκθεση, το υλικό που εκτίθεται, είτε είναι αρχαιολογικό είτε όχι, είναι ευαίσθητο και παλιό. Παραδοσιακά αυτός που γνωρίζει τις ευαισθησίες των αντικειμένων, τα μεταχειρίζεται και τα καθαρίζει είναι ο συντηρητής. Επειδή εκείνος τα έχει συντηρήσει, ξέρει πώς να τα πιάσει και να τα ακουμπήσει, και γι’ αυτό είναι και υπεύθυνος να τα συνοδεύσει. Για να μεταφερθούν, τα αντικείμενα μπαίνουν σε ειδικά κουτιά, σε αφρούς. Όμως κατά τη μεταφορά μπορεί το αντικείμενο να αποκολληθεί λόγω των κραδασμών. Ο συντηρητής είναι εκείνος που είναι σε θέση να διορθώσει τυχόν ατυχήματα που θα του συμβούν κατά τη μεταφορά του. Επίσης, συμπληρώνει τα δελτία με την κατάσταση διατήρησής τους, πριν και αφού μεταφερθούν, με σκοπό να αποδοθούν ευθύνες σε περίπτωση ατυχήματος.
Πέραν των εκθεμάτων που ανήκουν στη Γαλλική Σχολή, συνόδευσα και λίγα αντικείμενα που ανήκουν σε ιδιωτικούς φορείς. Επομένως, στις αρμοδιότητες μου είναι γενικότερα ο συντονισμός της οργάνωσης και της διαχείρισης των αντικειμένων που θα ταξιδέψουν. Για παράδειγμα, ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μου είναι η εξασφάλιση των αδειοδοτήσεων που χρειάζονται για την εξαγωγή των εκθεμάτων. Τα αντικείμενα που αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να συνοδεύονται απαραίτητα από κάποιο επίσημο έγγραφο, όταν ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, πρέπει να συνταχθεί μία λίστα με όλα τα προς εξαγωγή αντικείμενα της έκθεσης, η οποία στη συνέχεια κατατίθεται στο Υπουργείο Πολιτισμού.
Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε από τη στιγμή που φτάvετε στο Λούβρο;
Αρχικά, λόγω της διαφοράς θερμοκρασίας και επιπέδων υγρασίας ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, είναι σημαντικό να μετριάσουμε το σοκ στο οποίο υποβάλλονται τα αντικείμενα. Γι’ αυτό το λόγο τα αφήνουμε στα κουτιά τους για δώδεκα με εικοσιτέσσερις ώρες, για να συνηθίσουν στις νέες συνθήκες περιβάλλοντος.
Στη συνέχεια, ο χώρος της έκθεσης μετατρέπεται για δυο μέρες σε εργαστήριο: πάνω σε μεγάλα τραπέζια και μπροστά στα μάτια του συντηρητή του Λούβρου ανοίγονται τα κουτιά με τα εκθέματα και ελέγχεται η κατάσταση διατήρησης τους, κατά πόσο δηλαδή τα αντικείμενα έφτασαν στον προορισμό τους στην ίδια ακριβώς κατάσταση με αυτή που ήταν πριν μπουν στα κουτιά μεταφοράς.
Έπειτα, ακολουθεί η τοποθέτηση των αντικειμένων στις προθήκες: η διαδικασία αυτή είναι χρονοβόρα καθώς είναι απαραίτητη η παρουσία όλων των προσώπων που σχετίζονται με την έκθεση και τα εκθέματα, των συντηρητών, των συνοδών των αντικειμένων, των υπεύθυνων της έκθεσης και του ίδιου του επιμελητή του τμήματος Ελληνικών, Ετρουσκικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του Λούβρου.
Το στήσιμο του αντικειμένου στην προθήκη από τον συντηρητή δεν γίνεται με στυλιστικά κριτήρια (αυτός είναι ο ρόλος του μουσειολόγου, του αρχιτέκτονα κλπ.). Αντίθετα, ο ρόλος του συντηρητή είναι να εξασφαλίσει ότι τα αντικείμενα τοποθετούνται με ασφάλεια στις προθήκες, με τα απαραίτητα υποστρώματα και στηρίγματα που θα το διατηρήσουν ακέραιο.
Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε σε αυτό το έργο και ποια είναι αντίστοιχα η μεγαλύτερη ικανοποίηση που σας έδωσε;
Η απάντηση είναι ίδια και για τις δύο ερωτήσεις. Το ίδιο το έργο έχει πολλές προκλήσεις και όπου υπάρχει πίεση, είναι επόμενο να επηρεάζονται αρνητικά οι ανθρώπινες σχέσεις. Ωστόσο, όταν το έργο έχει κλείσει, έχουμε στήσει αυτό που έπρεπε και είμαστε όλοι μαζί και το ευχαριστιόμαστε, αυτό είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Όταν συνεργαζόμαστε όλοι μαζί, η χαρά είναι πολλαπλασιαστική.
Emballage des objets dans des supports sculptés en mousse placés dans des caisses spéciales pour leur transport au Louvre
Πακετάρισμα των αντικειμένων σε αφρώδη υλικά και ειδικά κατασκευασμένα κιβώτια για τη μεταφορά τους στο Λούβρο